26. Lục Căn, Lục Trần, Lục Thức

PHÁ MÊ KHAI NGỘ – Lê Sỹ Minh Tùng

Từ Lục Căn đến Lục Trần

Chúng ta đã bị si mê, và từ đó chúng ta đã tạo ra được các nghiệp lực kéo chúng ta vào vòng luân hồi. Để thoát khỏi sự sanh tử, chúng ta cần phá vỡ những nghiệp lực này. Nhưng để làm điều đó, chúng ta cần chinh phục tâm mình và loại bỏ những vọng tưởng. Thường thì chúng ta gán đúng với tâm mình, nhưng thực tế là chúng ta đã hiểu sai. Sự hiểu lầm này đã khiến vọng tưởng dẫn chúng ta đi khắp nơi trong nhiều đời, nhiều kiếp.

Vậy vọng tưởng phát xuất từ đâu?

Khi thân tứ đại phát sinh, Lục căn cũng phát triển từ đó. Vậy Lục căn là gì? Căn là chỗ nương tựa, là gốc cho những cái khác nẩy nở, tạo thành. Lục căn bao gồm:

Nhãn là mắt, dùng để nhìn.
Nhĩ là tai, dùng để nghe.
Tỷ là mũi, dùng để ngửi.
Thiệt là lưỡi, dùng để nếm.
Thân là da bọc thân người, dùng để nhận biết cảm giác như nóng, lạnh, v.v.
Ý là tư tưởng, dùng để phân biệt.

Xung quanh chúng ta có rất nhiều hiện tượng, vật thể và biến đổi không ngừng, từ tư tưởng đến hành động, chúng ta gọi đó là “trần”. Trần ở đây có nghĩa là vô minh, vì đã là vô minh thì dơ bẩn và luôn thay đổi. Trần ở đây cũng có nghĩa là phần vật chất hoặc những cảnh vật xung quanh con người. Tổng cộng, chúng ta có 6 trần, gọi là lục trần:

Sắc: màu sắc, hình dáng.
Thanh: âm thanh phát ra.
Hương: mùi vị.
Vị: chất vị được nếm.
Xúc: cảm giác như cứng, mềm, nóng, lạnh.
Pháp: hình ảnh, màu sắc, hương vị được lưu lại từ 5 trần trên.

Khi Lục căn tiếp xúc với Lục trần, chúng ta nhìn thấy hình ảnh, ngửi được mùi thơm, nếm được chất chua, cay hay ngọt, nghe được điệu nhạc êm đềm, cảm giác đau đớn hoặc lạnh lẽo, và ý bắt đầu suy nghĩ. Những sự phân biệt, hiểu biết và phán đoán này được gọi là Lục thức. Lục thức bao gồm:

Nhản thức
Nhĩ thức
Tỷ thức
Thiệt thức
Thân thức
Ý thức

Tất cả những kết hợp từ nhiều đời trước và nhân duyên đã tạo ra con người hiện tại, được gọi là Ngũ uẩn. Ngũ uẩn bao gồm sắc uẩn (thân xác và những cảm giác vui khổ của thân và tâm), tưởng uẩn (nhớ lại những hình ảnh vui khổ của thân và tâm), hành uẩn (sự biến chuyển thay đổi của tâm niệm) và thức uẩn (sự hiểu biết phân biệt để tạo thành cái biết ở trong tâm).

Khám phá bản chất vọng tưởng

Tâm dựa theo Lục căn để nhận biết Lục trần và phân biệt thành Lục thức. Nhưng Ngũ uẩn biến đổi rất nhanh, và tâm cũng phải đuổi theo. Ý niệm đua nhau sinh khởi trong tâm. Ý niệm sau thay thế ý niệm trước, và vọng tưởng không bao giờ dừng lại. Khi vọng tưởng còn, chân tâm biến mất.

Trong suốt 49 năm tu đạo, tôn chỉ của Đức Phật là dạy chúng sinh giữ tâm thanh tịnh và loại bỏ tất cả phiền não. Vọng tưởng và phiền não biến tâm của chúng ta thành mê muội, và mê muội là cội nguồn của tham, sân, si.

Ví dụ, khi chúng ta trên đường đi làm về, chúng ta thấy một cô gái đẹp lái chiếc xe màu xanh đi qua trước mắt. Khi chúng ta ngồi yên tịnh ở nhà, hình ảnh cô gái hiện lên trong tâm tư của chúng ta làm tâm tư xao lạc. Khi chúng ta suy nghĩ về những hình ảnh này, tư tưởng sẽ phát sinh si mê. Nếu sự si mê này không được thỏa mãn, nó sẽ biến thành căm hận, và đó chính là lòng sân đã nổi dậy trong tâm của chúng ta.

Tham, sân, si là đại lộ kinh hoàng đưa chúng ta vào con đường ác nghiệp và khiến chúng ta bị lạc trong luân hồi.

Trong kinh Lăng Nghiêm, Phật dạy rằng khi ta khởi vọng niệm phân biệt khi thấy, nghe, hay biết, đó là gốc vô minh. Nhưng nếu khi thấy, nghe, hay biết mà không khởi vọng niệm phân biệt, đó là Niết Bàn.

Trong các phiền não, sân hận là thô bạo nhất. Nhưng quan trọng hơn, khi tham, sân, si phát khởi, dâm, sát, đạo, vọng sẽ phát sinh. Đó là bốn đại ác nghiệp mà người tu Phật phải tránh xa.

Pháp môn bát chánh đạo

Phật dạy chúng ta phải giữ tâm thanh tịnh và loại bỏ mọi dục vọng để tìm về nơi cưc lạc. Để làm điều đó, chúng ta cần áp dụng pháp môn “bát chánh đạo”:

Chánh kiến: nhìn thấy, nghe thấy, hay biết một cách thẳng thắn.
Chánh tư duy: suy nghĩ chân chính.
Chánh ngữ: nói chân thật, công bằng và hợp lý.
Chánh nghiệp: hành động đúng với lẽ phải, có lợi ích cho chúng sinh.
Chánh mạng: sinh sống chân chính bằng nghề nghiệp lành mạnh.
Chánh tinh tấn: siêng năng làm những việc chánh nghĩa.
Chánh niệm: nhớ các hành động sai lầm đã làm để sám hối và luôn nhớ hậu quả của việc làm.
Chánh định: tập trung tư tưởng vào một vấn đề chính đáng.

Chúng ta cần nhận thức rằng vọng tưởng và dục vọng sinh ra những hậu quả tai hại. Chúng ta cần sử dụng trí tuệ để đánh tan mọi vọng tưởng và vô minh, tạo ra sự thanh tịnh và tinh khiết trong tâm.

Thành tâm từ bi để xua tan lửa phiền não. Nhẫn nhục là áo giáp bền chắc chống lại mũi tên của tham, sân, si. Phật pháp là ánh sáng để phá tan khói mù tăm. Với những tâm niệm này, chúng ta quyết tâm loại trừ dục vọng và tìm tới sức mạnh nội tâm để đánh đổ bánh xe luân hồi và tìm về nơi cưc lạc.

“Lửa sân si tam độc, đốt hết rừng công đức
Muốn hạnh Bồ tát đạo, giữ thân tâm thanh tịnh.”

Vượt qua bản ngã và đau khổ

Nguyên nhân của sự đau khổ bắt nguồn từ bản ngã vì nó có khuynh hướng phân biệt và từ đó nẩy sinh các tham vọng, ái dục. Chúng ta cần nhận thức rằng Lục căn, Lục thức và Lục trần đều là những pháp giả dối. Lục căn có thói quen tiếp xúc với Lục trần vì Lục trần luôn có sức hấp dẫn làm Lục căn bị mê hoặc. Vì vậy, để Lục căn không bị mê hoặc bởi Lục trần, chúng ta cần giữ tâm thanh tịnh và loại bỏ mọi chấp trước, vô minh và vọng tưởng sẽ bị tiêu diệt. Trước khi Đức Phật chứng quả Niết Bàn, Ngài đã phải chiến đấu với bọn Ma vương. Chiến đấu trong nội tâm khó hơn chiến đấu ở ngoại cảnh. Nếu Lục căn giữ được trong sáng, không thể thay đổi được minh tâm dù Lục trần có quyến rũ. Một trong những phương pháp để giữ tâm trong sạch là thực hành pháp môn “bát chánh đạo”.