Từ, bi, hỷ, xã trong kinh Pháp cú

Đức Phật đã dạy chúng ta chăm chỉ tu tập “Tứ Vô Lượng Tâm”, tức là bốn món tâm rộng lớn không lường được, trong Kinh Pháp Cú (Dhammapada). Những món tâm đó là Từ, Bi, Hỷ, Xả. Phật dạy chúng ta nên mở rộng bốn tâm này, không hạn chế, cho tất cả mọi loài hữu tình ở khắp nơi. Những đặc tính này giúp con người trở nên tốt đẹp, hoàn thiện, và là lối sống của bậc thánh.

Tâm Từ và Tâm Bi

Trong Đạo Phật, chúng ta thường nghe nói đến đạo từ bi, đạo cứu khổ. Đạo Phật dạy chúng ta hãy có lòng từ bi, lòng thương yêu, và luôn mang niềm vui đến cho tất cả chúng sinh. Tâm từ bi được coi là tâm Phật. Tâm “Từ” là khả năng hiến tặng niềm vui cho tha nhân, cho người khác. Tâm “Bi” là khả năng làm vơi đi nỗi khổ đang có mặt. Tâm “Hỷ” là niềm vui, lòng thanh thản do từ bi đem tới. Tâm “Xả” là thư thái nhẹ nhàng, tự do, không kỳ thị. Bốn món tâm rộng lớn không lường được được gọi là “Đại từ, Đại bi, Đại hỷ, Đại xả” của Phật và các vị Bồ tát thời xưa.

“Từ” là lòng lành giúp ích cho người, lòng thương yêu, luôn đem vui đến cho tất cả chúng sinh. Tâm từ làm cho lòng êm dịu, là lòng mong ước cho tất cả chúng sinh đều được an lành vui vẻ. Tâm từ không phân biệt kẻ thân người sơ, không dành riêng cho tình đồng chí, đồng chủng, cũng không dành riêng cho tình đồng hương hay đồng đạo. Tâm từ không chỉ đóng vai trò giữa người và người mà còn phải bao trùm tất cả chúng sinh, bởi vì, loài cầm thú cũng cần đến sự giúp đỡ và tình thương.

Tâm từ rộng lớn, trải ra đồng đều đối với chính mình cũng như đối với những người thân cận, dù không quen biết, dù có ác cảm với mình. Người thực hiện tâm từ đến mức độ cùng tột sẽ thấy mình đồng hóa với tất cả chúng sinh, không còn sự khác biệt giữa mình và người. “Ta” không còn nữa. Mọi sự chia rẽ đều biến mất. Vạn vật trở thành một, đồng thể, đồng nhất.

Tâm Hỷ và Tâm Xả

Tâm “Hỷ” là lòng vui, tự mình vui và mừng giùm cho người được điều thiện. Hỷ không phải là trạng thái thỏa thích suông, cũng không phải là cảm tình riêng đối với một người nào. Hỷ là lòng cùng vui thích với người khác khi họ có hạnh phúc hay họ được thành công, nhất là khi sự thành công ấy tiến về nẻo thiện, hướng đến mục đích giải thoát. Lòng ganh tị là kẻ thù trực tiếp của hỷ, nhưng tâm hỷ làm tiêu tan lòng ganh tị đó.

Tâm hỷ giúp chúng ta tạo sự an vui, hạnh phúc trong đời sống cá nhân cũng như tập thể. Để có tâm hỷ, chúng ta cần có ý chí mạnh mẽ và cố gắng. Tâm hỷ là thái độ tốt nhất để sống trong sạch, cao thượng và luôn luôn bình tĩnh và an vui.

Tâm “Xả” là lòng buông xả ra mọi vật của mình cho tất cả chúng sinh, không phân biệt kẻ oán người thân. Xả là bố thí, bỏ đi, không chấp, không ghi giữ trong lòng. Tâm xả làm cho chúng ta trông thấy đúng đắn, nhận định chân chính, suy luận vô tư, tức là không ghét bỏ cũng không luyến ái, không ưa thích cũng không bất mãn. Tâm xả lánh xa lòng tham ái và trạng thái bất mãn. Người có tâm xả không thích thú trong vui sướng cũng không bực tức trong phiền não.

Tâm xả có bốn thứ: tài xả, pháp xả, vô úy xả, và phiền não xả. Đem cho người ta đồ vật, của cải thì gọi là “tài xả”. Đem giáo pháp, giáo lý cho người thì gọi là “pháp xả”. Đem đức không sợ hãi cho người thì gọi là “vô úy xả”. Còn tự mình xả bỏ tất cả các mối phiền não thì gọi là “phiền não xả”.

Tâm xả giúp chúng ta giữ tâm bình thản trước sự khinh rẻ, phỉ báng, nguyền rủa. Người cao thượng luôn giữ tâm bình thản, hành tâm xả, vững chắc như tảng đá sừng sững giữa trời, vững như voi, như mãnh hổ. Người có tâm xả không chú ý đến những lạc thú hão huyền và vô thường của cuộc đời. Họ sống trong sạch, tinh khiết, luôn luôn bình tĩnh và an vui.

Từ bi và hỷ là hai hạnh lành, có tương quan mật thiết, làm nhân làm quả cho nhau. Để có lòng vui thích với người, chúng ta cần xả bỏ những điều ngang trái, những điều thiệt thòi sỉ nhục mà người khác đã làm cho ta. Chúng ta cần giữ tâm tĩnh tại và vui mừng khi xả.

Đức Phật và các vị Bồ tát đã truyền dạy cho chúng ta những nguyên tắc sống đúng như từ bi, hỷ, xả và từ xả. Hãy áp dụng những nguyên tắc này vào cuộc sống hàng ngày để trở thành con người tốt đẹp, hoàn thiện và hạnh phúc.