Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài

Hai thầy trò đang trò chuyện vui vẻ về những kỷ niệm thời học trò, khi một câu hỏi đặt ra bất ngờ: “Em có nhớ cậu Nam nổi tiếng thông minh ở trường không?”. Điều này khiến tôi nhớ lại ngay về một cậu học sinh đáng nể. “Có, thầy ạ! Anh ấy học trước em hai lớp, con nhà giàu, đẹp trai, tính tình phóng khoáng, từng đỗ thủ khoa một trường đại học danh tiếng. Sau khi tốt nghiệp, anh ấy đầu quân cho một doanh nghiệp lớn của nhà nước. Trong hơn chục năm làm việc, anh đã đạt được vị trí giám đốc với hàng ngàn cán bộ và nhân viên dưới quyền. Tuy nhiên, gần đây anh bị kỷ luật và nghe nói cơ quan điều tra đang xem xét vụ việc, số phận anh như “ngồi trên đống lửa”.

“Em có biết nguyên nhân sâu xa không? Câu thơ “Có tài mà cậy chi tài/ Chữ tài liền với chữ tai một vần” của thiên tài Nguyễn Du đã nói lên điều này. Đó là một lời tỏ lòng cảm kích, chứa đựng nhiều sự suy tư và giản cách!” – Thầy nhấn mạnh, thể hiện sự tiếc nuối. “Thường thì, khi một người có tài năng vượt trội, họ trở nên nổi bật và dễ được chú ý. Tuy nhiên, họ cũng dễ bị những kẻ tiểu nhân soi mói, tranh cãi và ác ý. Người có tài năng mà kiêu ngạo và khoe khoang, đó là mầm mống của tai họa. Quay trở lại câu chuyện về cậu Nam. Làm giám đốc, anh ta có tài quản lý kinh doanh, đóng góp lớn cho doanh nghiệp. Nhưng vì tính cách kiêu ngạo, anh ta đã đưa ra những quyết định không phù hợp. Khi chuyển sang làm việc ở cơ quan nhà nước, anh ta vẫn tự cho rằng sự thành công trên thương trường sẽ đồng nghĩa với việc thành công trong công việc quan sự. Nhưng sự tự mãn đó là “gót chân Achilles” mà một người tài như Nam không nhận ra chính mình. Và rồi, “chữ tài liền với chữ tai một vần” trở nên rõ ràng…”

Điểm ngọn của triết lý của đại thi hào Nguyễn Du là: Khi nói “chữ tài liền với chữ tai một vần”, ông muốn gửi một thông điệp cho hậu thế. Khi tạo hóa ban cho ai đó tài năng đặc biệt, người đó phải sử dụng trí tuệ và sức mạnh của mình để phục vụ xã hội. Chỉ khi tài năng được kết hợp với lòng tốt, đức độ và lòng chung thủy, thì tài năng đó mới thể hiện giá trị cao cả của mình. Nghĩa là, khi tài năng được thể hiện qua lòng từ bi và trách nhiệm, thì tài năng đó mới có cơ hội tỏa sáng. Chỉ khi tài năng đi kèm với lòng chung thủy và đức hạnh vững chãi như “chân kiềng”, chữ tâm mới sẽ làm “bằng ba chữ tài”, và từ đó có thể ngăn ngừa nguy cơ tai họa. Ngược lại, tài năng mà thiếu lòng chung thủy và đức độ, “chữ tài” có thể biến thành “chữ tai”, tức là tài năng có thể bị hao tổn và người có tài năng có thể rơi vào tai họa!

Tưởng niệm về những người đã qua đời, thầy giáo già của tôi chia sẻ: Trong thời gian vừa qua, không ít quan chức với trình độ chuyên môn cao và khả năng lãnh đạo, quản trị xuất sắc, chỉ vì tin quá nhiều vào “chữ tài” của mình và không rèn luyện “chữ tâm”, không đề cao phẩm hạnh và đạo đức, để rồi “chữ tai” rình rập mà họ vẫn không mềm lòng, dẫn đến việc không thể ngăn chặn cơn tai họa khiến họ “nhận ra” sự thật. Điều này là một bài học cảnh tỉnh cho chúng ta, đặc biệt là những người đang hoạt động trong ngành công tác công cộng. Chúng ta không chỉ quan tâm đến “chữ tài”, mà còn nên trân trọng “chữ tâm”, để chúng ta không rơi vào tình huống khó khăn không thể tránh khỏi!

Thiện Văn