Có bao nhiêu loại kinh văn trong Phật giáo?

Trong Phật giáo, kinh điển có số lượng cực kỳ lớn và đa dạng. Kinh văn Phật giáo được chia theo nội dung thành ba loại chính là Kinh, Luật và Luận. Mỗi tông phái trong Phật giáo có cách sắp xếp các bộ kinh, luận này khác nhau và coi các loại kinh văn có tầm quan trọng và giá trị khác nhau. Tuy nhiên, không có bộ kinh, luận nào được coi là Thánh kinh giống như trong Kitô giáo hoặc các tôn giáo khác.

Cách chia loại kinh văn trong Phật giáo

Kinh văn Phật giáo có thể được chia thành hai loại chính dựa trên nguồn gốc hình thành kinh. Loại tiêu chuẩn (hoặc chủ yếu) bao gồm các bài Kinh được viết bằng tiếng Phạn, lời dạy của đức Phật lịch sử Thích-ca Mâu-ni. Loại ngoài tiêu chuẩn (hoặc thứ yếu) bao gồm các bài luận giải các bộ kinh, văn bản trích dẫn kinh và lịch sử hình thành kinh của các Đại sư, Luận sư.

Tuy nhiên, cách chia loại kinh như vậy có phần linh hoạt và một số kinh văn có thể thuộc nhiều loại khác nhau cùng một lúc.

Ngài Huyền Trang vác trên lưng những bộ kinh văn
Ngài Huyền Trang vác trên lưng những bộ kinh văn

Tam tạng – Ba loại kinh văn chính

Tổng thể, kinh văn trong Phật giáo được chia thành ba loại chính theo nội dung:

  • Kinh (sa. sūtra, pi. sutta): Những bài thuyết pháp, chứa lời dạy của đức Phật. Nội dung của các bài kinh này có thể nói về các giáo lý cơ bản, vũ trụ, thành tựu của đức Phật và nhiều pháp khác.

  • Luật (sa. vinaya, pi. vinaya): Những bài viết về giới luật của Tăng-già, ghi chép về quy luật và quy tắc cho các tu sĩ Phật tử.

  • Luận hoặc A-tì-đạt-ma (sa. abhidharma, pi. abhidhamma): Những bài luận dùng để giải thích, phân tích các bài kinh và nói về các hiện tượng và mối quan hệ giữa chúng.

Ba loại kinh văn này được gọi chung là Tam tạng (sa. tripiṭaka, pi. tipiṭaka). Kinh tạng (sa. sūtrapiṭaka) và Luật tạng (sa. vinayapiṭaka) bao gồm nhiều bài kinh văn khác nhau, từ các bài giảng về các pháp, các bàn luận, giải thích về các giáo lý, kinh văn nói về vũ trụ, sự tiến hóa của vũ trụ, đến các bảng liệt kê các pháp khác nhau.

Kinh văn ngoài tiêu chuẩn và những bộ kinh đặc biệt

Ngoài các loại kinh văn tiêu chuẩn, trong Phật giáo còn tồn tại những bộ kinh “phương đẳng” hoặc “phương quảng” có nội dung rộng lớn. Ví dụ, bộ Kim Quang Minh Tối Thắng Vương kinh là một bộ kinh rất nổi tiếng, được xem là một kết quả hiểu biết sâu sắc về đạo Phật từ rất nhiều bộ kinh khác nhau.

Ngoài ra, cũng có những bộ kinh như Kinh Hoa Nghiêm và kinh Diệu Pháp Liên Hoa nhắc đến khái niệm Nhất thừa, tổng hợp và thống nhất tất cả giáo lý có trước đó.

Về Kinh tạng

Kinh tạng bao gồm các bài giảng của đức Phật hoặc các Đại đệ tử. Tất cả những gì được ghi lại, ngay cả những lời không phải của Phật, được xem là lời Phật dạy (sa., pi. buddhavacana). Ban đầu, các bài giảng của Phật được chia thành 12 thể loại, bao gồm Kinh hoặc Khế kinh, Trùng tụng hoặc Ứng tụng, Thụ ký, Kệ-đà, Tự thuyết hoặc Tán thán kinh, Nhân duyên hay Quảng thuyết, Thí dụ hoặc Diễn thuyết giải ngộ kinh, Như thị pháp hiện hoặc Bản sự kinh, Bản sinh kinh, Phương quảng, Phương đẳng hoặc Quảng đại kinh, Hi pháp hoặc Vị tằng hữu, và Luận nghị.

Tuy nhiên, Thượng tọa bộ loại bỏ ba phần cuối trong danh sách trên. Cách phân loại này cũng được sử dụng trong Đại tạng của các trường phái Đại thừa.

Về Luật tạng

Luật tạng đề cập đến các quy luật và quy tắc trong Tăng-già. Tuy nhiên, Luật tạng không chỉ đơn thuần là các văn bản về giới luật, mà còn bao gồm giáo lý, nghi lễ, quy tắc cụ thể để thực hiện các buổi lễ, tiểu sử và các bài nói về tiền kiếp.

Có bảy Luật tạng được lưu lại, bao gồm Luật tạng của Thượng tọa bộ, Luật tạng của Đại chúng bộ, Thuyết nhất thiết hữu bộ, Căn bản thuyết nhất thiết hữu bộ, Luật tạng của Hóa địa bộ, Ca-diếp bộ và Pháp tạng bộ.

Về Luận hoặc A-tì-đạt-ma

Luận hoặc A-tì-đạt-ma là những bài giảng giải thích các hiện tượng và mối quan hệ giữa chúng. Thuật ngữ này có nghĩa là Thắng pháp hoặc là Vô tỉ pháp, vượt trên các pháp.

Luận hoặc A-tì-đạt-ma có liên quan đến các bảng liệt kê số pháp, như 37 Bồ-đề phần. Mặc dù được xếp vào kinh văn tiêu chuẩn và được cho là lời của đức Phật, nhưng một số trường phái không coi A-tì-đạt-ma là kinh văn tiêu chuẩn. Những trường phái này có quan điểm chính là chối bỏ các pháp thực sự tồn tại, điều này đã đóng góp vào sự hình thành của trường phái Đại thừa sau này.

A-tì-đạt-ma của Thượng tọa bộ được viết bằng tiếng Pali, trong khi A-tì-đạt-ma của Thuyết nhất thiết hữu bộ được lưu truyền trong Đại tạng kinh tiếng Hán và tiếng Tạng.

Ngoài các loại kinh đã đề cập, trong Phật giáo còn tồn tại nhiều bộ kinh khác, bao gồm cả kinh văn ngoài tiêu chuẩn, như bộ Thanh tịnh đạo và Na-tiên tỉ-khâu kinh, cùng nhiều bộ kinh khác.