Sống đạo: Linh động tình thần tùy duyên

Chào bạn Ngọc Lãm thân mến!

Tùy duyên, thuật ngữ có nghĩa gốc là tùy thuộc vào nhân duyên. Các quy luật và quy định trong Kinh và Luật được Đức Phật chế định tùy thuộc vào nhân duyên mà sinh ra, tồn tại, biến mất; tùy thuộc vào nhân duyên mà hình thành, tồn tại, hủy hoại, không. Trong tinh thần phương tiện, tùy duyên mang một ý nghĩa khác, đó là tùy theo tình hình hiện tại mà sử dụng lòng từ bi và trí tuệ để linh động ứng xử nhằm lợi ích cho tất cả chúng sinh. Nhưng đồng thời cũng có những nguyên tắc không thay đổi, những quy định trong Kinh và Luật do Đức Phật quy định. Tất cả những điều giáo pháp (Kinh và Luật) đều là cẩm nang quý giá, là hành trang cho đệ tử Phật để tu học và truyền điều pháp đến mọi người.

Về mặt văn bản, Kinh và Luật đã rất chi tiết quy định những điều nên và không nên làm, những điều được và không được làm. Điều không thay đổi là phải tôn trọng và tuân theo Kinh và Luật, mặc dù không dễ nhưng có thể thực hiện được. Tuy nhiên, đối với mọi vấn đề, Phật pháp không chỉ dựa vào hiện tượng và hành vi (đúng hay sai) mà còn xem xét bản chất và ý định (tốt hay xấu) của vấn đề.

Có những việc, bên ngoài có vẻ sai nhưng bên trong lại mang ý định tốt, mang lại lợi ích cho mọi người, vì vậy dù có sai nhưng lại đúng. Ví dụ điển hình là câu chuyện về người tiều phu cứu con nai trước đám thợ săn hung hãn. Người tiều phu đã nói dối, chỉ sai hướng khác với hướng con nai đang chạy trốn, và đã cứu con nai thoát chết. Trường hợp này, nói dối mà không phạm tội, ngược lại còn được phước vì lợi ích chúng sinh.

Từ đây, tinh thần phương tiện tùy duyên được mở ra. Nếu không linh động tùy duyên để lợi ích chúng sinh, mọi ứng xử sẽ trở nên cứng nhắc, máy móc, lạnh lùng, không có lòng từ bi, thiếu trí tuệ, thậm chí không phản ánh đúng Phật pháp. Nhưng tùy duyên được mở ra, linh động đến giới hạn nào? Đây mới là vấn đề!

Tùy duyên được cho phép trong giới hạn… bất biến. Nếu tùy duyên mà không tuân thủ những điều không thay đổi, thì đó là vi phạm giới hạn, trái với đạo.

Cũng giống như đèn giao thông, đèn xanh đi, đèn đỏ dừng (bất biến). Vậy đèn vàng thì dừng hay đi, hay vừa dừng vừa đi, một vùng đệm giao thoa giữa dừng và đi. Đèn vàng là cần thiết nhưng cũng rất nhạy cảm, dễ gây tai nạn hoặc vi phạm luật. Tùy duyên mà bất biến cũng có phần giống như đèn vàng.

Bất biến nhưng tùy duyên, nghĩa là luôn giữ sự tôn trọng tuyệt đối đối với giáo pháp nhưng nếu cần cứu người, giúp đời, vì lợi ích của mọi người, có thể linh động tùy duyên. Bất biến nhưng không cứng nhắc, không chấp thủ giáo điều, không lạnh lùng với chúng sinh, chỉ khi đó mới được coi là sự bất biến có giá trị, hữu ích và đúng với Chánh pháp.

Chính vì vậy, tinh thần “tùy duyên mà bất biến, bất biến mà tùy duyên” không phải là biện luận để làm sai trái. Đây là sự kết hợp tinh tế của trí tuệ và lòng từ bi, là tinh thần linh hoạt nhằm mang lại lợi ích cho tất cả chúng sinh, là công cụ để sống đạo hiệu quả, tồn tại và phát triển.

Chúc bạn luôn có tinh thần cao cả!